Stanisław Staszic ksiądz, publicysta, mąż stanu, uczony, filantrop. Jedna z najważniejszych postaci w dziejach Polski 2 połowy XVIII i początków XIX w.
Stanisław Staszic urodził się w listopadzie 1755 r. w rodzinie pilskiego burmistrza. Rodzina ta od pokoleń należała do „znamienitszych rodów pilskich mieszczan”, sprawując urzędy burmistrza, rajców miejskich, pisarzy sądowych, starszych cechów. Była to też jedna z bogatszych pilskich rodzin.
Staszic wcześnie opuścił rodzinne miasto. Zgodnie z życzeniem matki został księdzem: kształcił się w Wałczu i w Poznaniu, gdzie skończył seminarium duchowne. Po zakończeniu krajowej edukacji za radą ojca wyjechał na dwa lata za granicę do uniwersytetów niemieckich i do Francji. Po powrocie do kraju (1781) związał się na kilkanaście lat z rodziną kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, zostając nauczycielem i wychowawcą jego synów. Osiadł na stałe w Zamościu, wszedł do grona profesorów Akademii Zamojskiej, uzyskał tytuł doktora obojga praw, na kilka lat objął probostwo w Turobinie. W domu A. Zamoyskiego napisał dwie znakomite książki: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1787) i Przestrogi dla Polski (1790). W 1790 r. wraz z rodziną kanclerza udał się w trwającą dwa lata podróż do Austrii i Włoch, skąd przywiózł pełen ciekawych uwag dziennik. Po upadku Polski mieszkał przez kilka lat w Wiedniu z Konstancją Zamoyską, wdową po kanclerzu i jej dziećmi. W 1797 r. wrócił do kraju, rozpoczynając kilkuletni okres wędrówek badawczych po ziemiach polskich i krajach ościennych (wiele razy był w Kieleckiem, Krakowskiem, na Lubelszczyźnie, wielokrotnie odwiedził Lwów, zwiedzał Karpaty, Przedgórze, był na Węgrzech). Na przełomie 1804 i 1805 r. po raz drugi był w Paryżu, gdzie zapoznawał się z najnowszą literaturą z zakresu nauk o Ziemi. Następnie odbył kilkutygodniową wyprawę w Tatry, która była pierwszą próbą naukowej penetracji gór od strony Polski. Plonem tych prac było opisanie geologii ziem polskich w dziele O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski (1815).
W 1802 r. Staszic na stałe osiadł w Warszawie, włączając się do prac powstałego dwa lata wcześniej Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego był później wieloletnim prezesem (1808-1826). Według pamiętnikarza tamtej epoki, był Staszic „najczynniejszym, najgorliwszym, a nade wszystko najhojniejszym” członkiem tego Towarzystwa. Własnym kosztem wzniósł dla niego dwie kolejne siedziby (najpierw domy na Kanonii, potem pałac zwany dziś Pałacem Staszica), zainicjował i w znacznej mierze sfinansował wystawienie pomnika Mikołaja Kopernika, ofiarował Towarzystwu własną bibliotekę i zbiory przyrodnicze, inicjował i zachęcał do badań innych członków Towarzystwa, wzywając do „bycia narodowi użytecznym”.
Utworzenie Księstwa Warszawskiego w 1807 r. otworzyło przed Staszicem drogę do urzędów publicznych, których jako mieszczanin w okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej pełnić nie mógł. Został członkiem składu Izby Edukacyjnej, szybko awansował na referendarza w Radzie Stanu, w 1810 r. był już radcą stanu; po utworzeniu Królestwa Polskiego wszedł jako radca stanu do komisji spraw wewnętrznych oraz do komisji oświecenia, w 1824 r. objął urząd ministra stanu. Zajmował się organizacją szkolnictwa, współtworzył m.in. Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach, Uniwersytet Warszawski, Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego. Jednocześnie jako dyrektor Wydziału Przemysłu i Kunsztów w komisji spraw wewnętrznych inicjował i nadzorował produkcję kopalń i hut, budowę dróg, organizował Korpus Górniczy, wystawy rękodzieł i przemysłu. Za to wszystko otrzymał dwa najwyższe polskie ordery: św. Stanisława I klasy (1815) i Orła Białego (1818).
Staszic przez całe życie wiele pisał. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1787) i Przestrogi dla Polski (1790), napisane w domu kanclerza Andrzeja Zamoyskiego i pod jego wpływem, należą do najważniejszych pozycji w publicystyce doby Sejmu Wielkiego. W 1807 r. w momencie powstania Księstwa Warszawskiego ogłosił rozprawkę pt. O statystyce Polski, której dał podtytuł: Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy chcą w nim rządzić. Dwa lata później, przed pierwszym sejmem Księstwa Warszawskiego ogłosił broszurę pt. Do sejmu. Co się z nami stanie? Co nam we wszystkich działaniach na pierwszej uwadze mieć należy. Z kolei w 1815 r. wraz z powstaniem Królestwa Polskiego Staszic ogłosił Myśli o równowadze politycznej w Europie. Jednak największym dokonaniem literackim Staszica jest pisany przez blisko 30 lat wielki poemat historiozoficzny Ród ludzki, wierszowana panorama dziejów człowieka (1819-1820). Poza pracami oryginalnymi Staszic ogłosił drukiem kilka tłumaczeń. Żywiąc głębokie przekonanie, że przeznaczeniem człowieka na ziemi jest „miłość bliźniego ziszczana przez dobre czyny”, Staszic postanowił swoje życie na to poświęcić, aby móc polepszyć los „kilku lub kilkadziesiąt” rodzin i „swobodniejszym uczynić ich życie”. W tym celu wcześnie i na całe życie ograniczył swoje potrzeby, aby z ich oszczędności móc zrobić ofiarę dla drugich, od niego bardziej potrzebujących. Swoje dobra ziemskie w Hrubieszowskiem przekazał mieszkańcom tych włości, tworząc Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie „wspólnego ratowania się w nieszczęściach” (1816), w testamencie zaś wszystko co posiadał przekazał na różne cele publiczne (m.in. znaczne kwoty zapisał szpitalom, na założenie domu zarobkowego, dla szkoły w Hrubieszowie, dla kliniki przy Uniwersytecie Warszawskim, dla Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych). Zmarł 20 stycznia 1826 r. Pochowany jest przy kościele kamedułów na warszawskich Bielanach.